Nội tiết tố nữ ảnh hưởng đến tất cả các giai đoạn trong cuộc đời của người phụ nữ từ khi còn nhỏ, có kinh nguyệt đến khi mang thai. Nó giúp điều chỉnh sự phát triển của cơ quan sinh dục để phù hợp với quá trình phát triển bình thường của cơ thể.
1. Nội tiết tố là gì?
Hormone là các nội tiết tố được sản sinh một cách tự nhiên trong cơ thể. Chúng có nhiệm vụ trao đổi thông tin giữa các tế bào và các cơ quan nên có ảnh hưởng đến nhiều chức năng sống quan trọng. Trong cơ thể của mỗi người đều sản xuất hormone sinh dục nữ và nam. Khi những hormone này hoạt động không bình thường, chúng sẽ gây ra mất cân bằng nội tiết tố.
2. Các loại nội tiết tố nữ
Nội tiết tố nữ gồm có hai loại chính là estrogen và progesterone. Ngoài ra, trong cơ thể nữ giới còn tồn tại một lượng nhỏ testosterone.
2.1 Estrogen
Estrogen là nội tiết tố nữ chính trong thể nữ giới. Nó chủ yếu được sản xuất từ buồng trứng và một lượng nhỏ từ tuyến thượng thận và tế bào mỡ. Estrogen còn được sản xuất ở nhau thai trong thời kỳ mang thai. Nó đóng vai trò quan trọng đối với chức năng sinh dục và sinh sản qua các thời kỳ:
- Tuổi dậy thì
- Kinh nguyệt
- Thai kỳ
- Mãn kinh
Ngoài ra, estrogen còn ảnh hưởng đến hoạt động của não bộ, hệ tim mạch, tóc, hệ cơ xương, làn da và đường tiết niệu.
Nồng độ estrogen có thể được xác định bằng xét nghiệm máu, phạm vi bình thường được giới hạn như sau:
- Nữ trưởng thành, tiền mãn kinh: 15-350 pg/mL
- Nữ trưởng thành, mãn kinh: < 10 pg/mL
- Nam giới trưởng thành: 10 – 40 pg/mL
Mức độ hormone estrogen sẽ thay đổi rất nhiều trong suốt chu kỳ kinh nguyệt.
2.2 Progesterone
Progesterone được sản xuất chủ yếu ở buồng trứng. Ngoài ra, nó còn được sản xuất trong thời kỳ mang thai qua nhau thai. Vai trò của progesterone gồm có:
- Chuẩn bị niêm mạc tử cung cho trứng được thụ tinh di chuyển xuống làm tổ
- Nâng cao khả năng mang thai
- Ức chế sản xuất estrogen sau khi rụng trứng
Nồng độ progesterone có thể được xác định bằng xét nghiệm máu. Phạm vi bình thường được tính bằng đơn vị nanogram trên mililit (ng/mL):
| Giai đoạn | Phạm vi |
| Trước tuổi dậy thì | 0.1 – 0.3 ng/mL |
| Giai đoạn nang trứng của chu kỳ kinh nguyệt | 0.1 – 0.7 ng/mL |
| Giai đoạn hoàng thể của chu kỳ kinh nguyệt | 2 – 25 ng/mL |
| Tam cá nguyệt thứ nhất | 10 – 44 ng/mL |
| Tam cá nguyệt thứ hai | 19.5 – 82.5 ng/mL |
| Tam cá nguyệt thứ ba | 65 – 290 ng/mL |
Nồng độ progesterone qua các giai đoạn phát triển của người phụ nữ
2.3 Testosterone
Testosterone được tiết ra ở tuyến thượng thận và buồng trứng. Hormone này đóng vai trò quan trọng trong một số chức năng của cơ thể, bao gồm:
- Ham muốn tình dục
- Điều hòa chu kỳ kinh nguyệt
- Sức mạnh của xương và cơ bắp
Xét nghiệm máu có thể xác định mức độ testosterone, phạm vi bình thường đối với nữ là 15-70 ng/dL.
3. Vai trò của nội tiết tố nữ theo thời gian
Hormone giới tính nữ có nhiều chức năng quan trọng đối với cơ thể. Nó thay đổi theo từng giai đoạn từ khi bạn còn nhỏ đến tuổi dậy thì, mang thai, sinh con, cho con bú, đến tuổi mãn kinh. Những thay đổi này là tuân theo quy luật tự nhiên, không phải là bất thường bệnh lý.
3.1 Tuổi dậy thì
Nội tiết tố nữ kích thích cơ thể nữ giới bước vào tuổi dậy thì (thường từ 8 – 13 tuổi). Hormone luteinizing (LH) và hormone kích thích nang (FSH) được sản xuất ở tuyến yên tăng sản xuất khi nữ giới bước vào tuổi dậy thì, từ đó kích thích sản xuất hormone giới tính đặc biệt là estrogen.
Nồng độ nội tiết tố nữ tăng lên, làm kích thích cơ thể:
- Phát triển vòng ngực
- Phát triển lông mu và lông nách
- Giúp cơ thể phát triển nhanh chóng
- Tăng mỡ trong cơ thể, đặc biệt là ở hông và đùi
- Giúp hoàn thiện cấu trúc, chức năng của buồng trứng, tử cung và âm đạo
- Bắt đầu chu kỳ kinh nguyệt
3.2 Hành kinh
Chu kỳ kinh nguyệt đầu tiên xảy ra khoảng 2 – 3 năm sau khi ngực bắt đầu phát triển, chủ yếu ở độ tuổi từ 10 đến 16.
- Giai đoạn nang trứng
Hàng tháng, tử cung dày lên chuẩn bị cho trứng được thụ tinh. Nếu không được thụ tinh, nồng độ estrogen và progesterone sẽ ở mức thấp làm tử cung bắt đầu bóc tách dẫn đến hành kinh, ngày thứ nhất hành kinh là ngày bắt đầu giai đoạn nang trứng.
Ở giai đoạn này, tuyến yên bắt đầu sản xuất thêm FSH để thúc đẩy các nang trứng phát triển. Mỗi nang trứng chứa một quả trứng. Khi nồng độ hormone giới tính giảm xuống, chỉ có một nang duy nhất, chiếm ưu thế được tiếp tục phát triển. Các nang trứng khác bị phá vỡ khi nang này sản xuất nhiều estrogen hơn, kích thích LH tăng lên theo. Giai đoạn nang trứng kéo dài khoảng hai tuần.
- Giai đoạn rụng trứng
Trong giai đoạn rụng trứng, hormone LH làm cho nang trứng vỡ và giải phóng trứng. Giai đoạn này kéo dài khoảng 16 – 32 giờ. Sự thụ tinh chỉ có thể xảy ra trong khoảng 12 giờ sau khi trứng đã rời khỏi buồng trứng.
- Giai đoạn hoàng thể
Giai đoạn hoàng thể bắt đầu sau khi rụng trứng. Các nang vỡ đóng lại và sản xuất progesterone tăng lên giúp tử cung sẵn sàng tiếp nhận trứng được thụ tinh. Nếu điều đó không xảy ra, estrogen và progesterone sẽ giảm trở lại và chu kỳ kinh nguyệt bắt đầu lại.
Toàn bộ chu kỳ kinh nguyệt kéo dài khoảng 25 – 36 ngày. Chảy máu kéo dài từ 3 – 7 ngày. Chu kỳ có thể biến động nhiều trong vài năm đầu hoặc trong một số hoàn cảnh khác như sử dụng biện pháp tránh thai nội tiết tố.
3.3 Ham muốn tình dục và tránh thai
Estrogen, progesterone và testosterone đều có liên quan đến ham muốn tình dục ở nữ giới. Do sự dao động của nội tiết tố, nữ giới thường ở đỉnh điểm của ham muốn tình dục ngay trước khi rụng trứng.
Ham muốn tình dục cũng chịu sự tác động của nhiều yếu tố khác. Nó có thể giảm xuống khi bạn sử dụng các phương pháp kiểm soát sản sinh nội tiết tố, khi bạn bước vào thời kỳ mãn kinh, phẫu thuật cắt tuyến thượng thận hoặc buồng trứng.
3.4 Thai kỳ
Trong giai đoạn hoàng thể, progesterone tăng lên, chuẩn bị tử cung để tiếp nhận trứng được thụ tinh. Thành tử cung dày lên, chứa đầy chất dinh dưỡng và các chất lỏng khác để duy trì phôi.
Nồng độ progesterone và estrogen tăng lên còn có tác dụng bảo vệ tử cung khỏi vi khuẩn và tinh trùng. Cả hai hormone này còn giúp ống dẫn sữa trong vú giãn ra.
Ngay khi quá trình thụ thai diễn ra, cơ thể bắt đầu sản xuất hormone gonadotropin màng đệm ở người (hCG). Hormone xuất hiện trong nước tiểu và được sử dụng để thử thai. Nó cũng giúp tăng sản xuất estrogen và progesterone, ngăn ngừa kinh nguyệt và giúp duy trì thai kỳ.
Hormone hPL được bài tiết từ nhau thai ở người. Ngoài việc cung cấp chất dinh dưỡng cho bé, nó còn giúp kích thích tuyến sữa cho con bú.
Nồng độ hormone relaxin cũng tăng lên trong thai kỳ. Nó giúp hỗ trợ sự phát triển nhau thai và ngăn chặn các cơn co thắt xảy ra quá sớm. Khi chuyển dạ, hormone này giúp thư giãn dây chằng ở khung chậu.
4. Khi nào nội tiết tố trở nên mất cân bằng?
Nồng độ các nội tiết tố nữ dao động một cách tự nhiên trong suốt cuộc đời. Đặc biệt là trong các giai đoạn chuyển giao quan trọng như tuổi dậy thì, thai kỳ, thời kỳ cho con bú, tiền mãn kinh và mãn kinh.
Tuy nhiên, sự mất cân bằng nội tiết tố nữ đôi khi có thể là dấu hiệu của bệnh tật, chẳng hạn như:
- Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Đây là rối loạn nội tiết tố phổ biến nhất ở phụ nữ trẻ. Nó có thể gây ra chu kỳ kinh nguyệt không đều và cản trở khả năng sinh sản.
- Thừa androgen: Sản xuất quá mức của nội tiết tố nam gây ra bất thường kinh nguyệt, vô sinh, mụn trứng cá và hói đầu.
- Chứng rậm lông: Chứng rậm lông thể hiện bằng việc mọc nhiều lông ở mặt, ngực, bụng và lưng. Nó xảy ra do sự gia tăng quá mức của nội tiết tố nam. Đây cũng có thể là triệu chứng của bệnh buồng trứng đa nang.
Ngoài ra, nội tiết tố nữ bị mất cân bằng còn do các nguyên nhân sau:
- Giảm khả năng sinh dục do thiếu hụt nội tiết tố nữ
- Sảy thai hoặc thai phát triển bất thường
- Đa thai (sinh đôi, sinh ba hoặc nhiều hơn)
- Khối u buồng trứng
Nội tiết tố nữ ảnh hưởng đến tất cả các giai đoạn trong cuộc đời của người phụ nữ. Vì thế bạn nên đi khám phụ khoa định kỳ để nhận biết được những dấu hiệu suy giảm nội tiết tố để có hướng điều chỉnh kịp thời.
